خلاصه کتاب: کودک خوش بین – بخش سوم- همه ما می خواهیم فرزندان خود را شاد تربیت کنیم و از توانایی های آنها به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم. اما بیشتر اوقات افکار منفی و بدبینی به آینده مانع پیشرفت آنها می شود. چگونه به کودکان کمک کنیم تا با بدبینی و پیامدهای آن کنار بیایند و به موفقیت و پیشرفت آنها در آینده خوش بین و امیدوار باشیم؟ مارتین سلیگمن روانشناس آمریکایی و نویسنده کتاب «کودک خوش بین» در این کتاب به خوبی به این سوال پاسخ می دهد.
برای مطالعه بخش دوم خلاصه کتاب کلیک کنید.
به کودکان کمک کنید تا نحوه برخورد با مشکلات را بیاموزند
هنگامی که کودکان بتوانند مشکل خود را به درستی تشخیص دهند، هنوز سوالاتی وجود دارد که باید به آنها پاسخ داده شود. خوش بینی مشکلات را حل نمی کند، فقط به بچه ها کمک می کند تا ریشه مشکل را پیدا کنند. کودکان هنوز باید یاد بگیرند که چگونه با مشکلات کنار بیایند و آنها را حل کنند.
پنج مرحله برای آموزش روش صحیح حل مشکلات به کودکان وجود دارد:
مرحله اول: به کودکان بیاموزید که آرامش خود را حفظ کنند و عجولانه تصمیم نگیرند. وقتی با دیگران دعوا می کنیم، اولین چیزی که به ذهنمان می رسد نق زدن است. ما معتقدیم که طرف مقابل تنها عامل این درگیری است و با ما دشمنی می کند. در مقابل، عقلانیت به ما این امکان را می دهد که قبل از هر اقدامی مدتی بایستیم و فکر کنیم. برای مثال، اگر شخصی در کافه تریا مدرسه به کودک شما برخورد کند و تمام غذای او را روی زمین بریزد، واکنش غریزی او مبارزه با آن شخص است. اما می توانید به او یاد دهید که بهتر است عجولانه واکنش نشان ندهد.
عقلانیت به ما کمک می کند به جای واکنش سریع، سرعت خود را کاهش دهیم و فکر کنیم. وقتی فرزندانمان را راهنمایی می کنیم، همیشه خوب است که الگوی خود قرار دهیم و از آنها بپرسیم که آیا فکر می کنند راه آنها بهترین راه ممکن است یا خیر. باید به آنها کمک کرد تا در درون خود الگوی فکری منطقی تری ایجاد کنند تا بتوانند صادقانه با مشکلات خود برخورد کنند.
مرحله دوم: پس از استقرار عقلانیت، باید یاد بگیرند که به نظرات دیگران توجه کنند. آنها باید بتوانند خود را به جای دیگران بگذارند و با مشاهده رفتار و یا سوال پرسیدن به مشکلات از دید آنها نگاه کنند. در کافه تریا مدرسه، کودک شما می تواند به حالت چهره فردی که با او برخورد کرده است نگاه کند. اگر فرد عصبانی به نظر برسد، نشان می دهد که او این کار را عمدا انجام داده است. اما اگر شرمنده و غمگین باشد، احتمالاً تصادف بوده است.
یک راه خوب برای تمرین این است که بازی نقش با کودکان است. از آنها بخواهید بر اساس رفتار شما حدس بزنند که به چه چیزی فکر می کنید. سپس حدس آنها را با آنچه واقعاً فکر می کردید مقایسه کنید. این نوع بازی به کودکان کمک می کند تا نشانه هایی را در رفتار دیگران بیابند و در نتیجه طرز تفکر آنها را درک کنند.
مرحله سوم: شما باید بفهمید که فرزندانتان چه می خواهند. به آنها کمک کنید تا اهداف خود را انتخاب کنند و در مورد راه های رسیدن به آن اهداف فکر کنند. هنگامی که کودکان مسیر خود را انتخاب می کنند، در صورت مواجهه با موانع ناامید می شوند. از آنها بخواهید هر مرحله و مسیری را که آنها را به اهداف یا روش هایی که فکر می کنند دیگران استفاده کرده اند هدایت می کند، فهرست کنند. هر چقدر هم که عقاید آنها پوچ به نظر برسد، نباید از آنها انتقاد کنیم. به عنوان مثال، اگر هدف آنها عذرخواهی از دوستشان است، باید مواردی مانند “من باید برای دوستم کار خوبی انجام دهم” یا “نباید چیزهایی را تکرار کنم که او را ناراحت می کند” لیست کنند.
مرحله چهارم: آنها باید تصمیم بگیرند که کدام راه بهترین است. این برای آزمایش بینایی کودکان است. آنها باید مزایا و معایب هر واکنش یا اقدامی را بررسی کنند و پیامدهای کوتاه مدت و بلند مدت آن را پیش بینی کنند. در طول این فرآیند، آنها باید راه حل های مختلفی را در نظر بگیرند. بدیهی است که بهترین راه حل، راه حلی است که بیشترین سود و کمترین ضرر را به همراه داشته باشد.
مرحله پنجم: مرحله نهایی در حل یک مشکل، ارزیابی پاسخ است. اگر تاثیر راه حل خیلی واضح نیست باید به بچه ها بگوییم تسلیم نشوند و روش های دیگر را برای حل مشکل امتحان کنند. ممکن است لازم باشد مراحل چهار و پنج را تکرار کنند. آنها باید تلاش کنند و اشتباه کنند تا به راه حل نهایی برسند.
خوش بینی به معنای نادیده گرفتن واقعیت ها نیست
نویسنده معتقد است مهارت هایی که در این کتاب می آموزید بسیار مهم هستند و هر کودکی باید به آن ها تسلط داشته باشد. احتمالاً می دانید که نویسنده از کلمه خوش بینی چه معنایی دارد. در این بخش پایانی، مایلیم هرگونه ابهام احتمالی در این مورد را برطرف کنیم.
خوش بینی مثبت اندیشی و تکرار جملات مثبت طوطی وار نیست. شعارهای توخالی مانند “من خاص هستم”، “مردم من را دوست دارند” و “زندگی من همیشه بهتر و بهتر خواهد شد” ممکن است برای لحظه ای شما را شاد کنند، اما به شما در رسیدن به اهدافتان کمکی نمی کنند. نادیده گرفتن مسئولیت خود در مواجهه با مشکلات تنها آنها را بزرگتر می کند.
همچنین، خوش بینی به معنای انکار یا اجتناب از غم یا عصبانیت نیست. احساسات منفی مانند غم و عصبانیت، اگرچه باعث ناراحتی ما می شوند، بخشی از زندگی عادی ما هستند. این احساسات معمولاً پاسخ‌های سالمی هستند که ما را تشویق می‌کنند تا چیزهایی را که باعث ناراحتی ما می‌شوند را بفهمیم یا تغییر دهیم.
وقتی به فرزندتان می آموزید که خوشبین باشد، در واقع به او می آموزید که خودش را بشناسد و در مورد دیدگاهش نسبت به دنیا کنجکاو باشد. شما به او یاد می دهید که به جای اینکه منفعلانه منتظر بماند و هر اتفاقی را که برایش می افتد بپذیرد، موضعی فعال بگیرد و زندگی خود را شکل دهد. اگرچه در گذشته بیشتر باورها و تعابیر هولناک خود را حقایق مسلم می دانست، اما اکنون می تواند درباره آنها بیندیشد و اعتبار آنها را ارزیابی کند. او می تواند در برابر ناملایمات زندگی مقاومت کند و سعی کند بر مشکلات غلبه کند.
اگر خوش بینی با واقعیت همخوانی نداشته باشد توخالی و ناپایدار است. انکار افکار منفی و فاجعه‌سازی تنها زمانی کار می‌کند که بتوانیم اعتبار استدلال‌های خود را در برابر واقعیت خارجی آزمایش کنیم. ما نمی خواهیم به کودکان بیاموزیم که از فقر، جنایت، نفرت، حسادت یا طمع چشم بپوشند. ما نمی‌خواهیم بچه‌هایی تربیت کنیم که وقتی با رودخانه‌ای آلوده با ماهی‌های مرده روبرو می‌شوند، بلافاصله فکر می‌کنند: «طبیعت خودش را شفا می‌دهد. جای نگرانی نیست.» ما قصد نداریم نسلی از بچه ها را تربیت کنیم که وقتی با ماشین در محله های فقیر نشین شهرشان رانندگی می کنند، نتوانند بدبختی و درماندگی مردم آنجا را درک کنند و فقط به خودشان بگویند: «حتماً همه چیز بهتر خواهد شد.”
خوش بینی به معنای پاسخ ندادن به رنج و بی عدالتی نیست. بلکه به این معناست که ادعای «قطعاً همه چیز بهبود می‌یابد» در مقابل واقعیت آزمایش شود. خوش بینی واقعی این است که فکر کنیم «وقتی برای همه فرصت باشد و امید وجود داشته باشد، اوضاع بهتر خواهد شد. وقتی امیدی نباشد اوضاع تغییر نخواهد کرد. برای ایجاد امکان و امید برای خود و دیگران چه کنم؟”
بنابراین، خوش بینی نوشدارویی برای همه مشکلات نیست. نمی توان آن را با تربیت صحیح والدین یا القای ارزش های اخلاقی در کودکان جایگزین کرد. خوش بینی نمی تواند جایگزین جاه طلبی و عدالت مردم شود. اما خوش بینی یک ابزار معمولی نیست، بلکه ابزاری بسیار قدرتمند است. اگر انسان اهداف بزرگی داشته باشد و به ارزش های اخلاقی پایبند باشد، این ابزار موفقیت فردی و اجتماعی او را تضمین می کند.
سخن آخر
محیط زندگی تاثیر بسیار مهمی در رشد خوش بینی کودکان دارد. پرورش خوش بینی از ابتدای کودکی ضروری است. زیرا به کودکان کمک می کند تا بر زندگی خود کنترل داشته باشند. علاوه بر این، آموزش نادرست عزت نفس بر جهان بینی کودکان تأثیر منفی خواهد داشت. ما به عنوان والدین و معلمان باید فعالانه تلاش کنیم تا محیطی مناسب برای کودکان فراهم کنیم و آنها را به فکر خوش بینانه در مورد مشکلات راهنمایی کنیم.
همانطور که گفتیم ظاهر کودکان در دوران کودکی شکل می گیرد. والدین باید سعی کنند آنها را به درستی راهنمایی کنند. هنگام انتقاد از کودکان باید بسیار مراقب باشید. نقدها باید مبتنی بر واقعیات باشد و شفاف و خوش بینانه بیان شود. اگر والدین با استفاده از کلماتی مانند «همیشه» و «هرگز» از کودکان انتقاد کنند، بدبینی را در آنها تقویت می کنند. اما وقتی به آنها می گوییم اشتباهاتشان موقتی، تصادفی و تا حدودی غیرشخصی است، کم کم خوش بین می شوند.
ما همچنین باید به کودکان بفهمانیم که احساسات آنها بیشتر تحت تأثیر نوع نگاه آنها به چیزها است تا خود چیزها. آنها باید بیاموزند که چگونه اشتباه خود را در مورد انتقادات داخلی و خارجی به روشی صحیح و مؤثر ثابت کنند. ما باید آنها را راهنمایی کنیم نه اینکه مشکلاتشان را خودمان حل کنیم.
سلیگمن معتقد است که هر کودکی به این مهارت ها نیاز دارد. او تاکید می کند که وقتی به کودکان خوش بین بودن را آموزش می دهید، در اصل به آنها می آموزید که خودشان و دنیای اطرافشان را بهتر بشناسند. به آنها بیاموزید که به جای انتظار برای اتفاقات و رفتار منفعلانه، با دیدی خوش بینانه کنترل زندگی خود را در دست بگیرند.
شاید خوش بینی درمان همه مشکلات نباشد. یعنی تربیت، شجاعت، عدالت، کنجکاوی یا دانش نمی تواند جایگزین آن شود. با این حال، خوش بینی ابزار بسیار قدرتمندی است که می تواند به موفقیت فردی و عدالت اجتماعی کمک کند.
