خلاصه کتاب: کودک خوش بین – بخش اول – همه ما می خواهیم فرزندان خود را شاد تربیت کنیم و از توانایی های آنها به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم. اما بیشتر اوقات افکار منفی و بدبینی به آینده مانع پیشرفت آنها می شود. چگونه به کودکان کمک کنیم تا با بدبینی و پیامدهای آن کنار بیایند و به موفقیت و پیشرفت آنها در آینده خوش بین و امیدوار باشیم؟ مارتین سلیگمن روانشناس آمریکایی و نویسنده کتاب «کودک خوش بین» در این کتاب به خوبی به این سوال پاسخ می دهد.
عوامل درونی و بیرونی بر خوش بینی و بدبینی افراد تأثیر می گذارد
بسیاری از افراد مشکلاتی که در ظاهر، بدن، قدرت بدنی و شخصیت خود می بینند را به ژنتیک نسبت می دهند. این هم شامل خوش بینی و هم بدبینی می شود. با این حال، خوش بینی و بدبینی آنقدرها هم که ما فکر می کنیم ارثی نیستند. تحقیقات سلیگمن روی دوقلوهای توئینزبورگ (شهری در ایالت اوهایو آمریکا) نشان داد که وراثت آنها حدود 50 درصد است. مطالعه دیگری در سوئد نشان داد که این وراثت در دوقلوهایی که از کودکی جدا از هم زندگی می کردند تنها 25 درصد بود.
سلیگمن موافق است که خوش بینی تا حدی ارثی است، اما این بدان معنا نیست که مستقیماً از طریق ژن ها منتقل می شود. مثلاً مهارت های ورزشی یک بسکتبالیست از طریق ژن به فرزندش منتقل نمی شود، فقط قد او ژنتیکی است. قد بلند به موفقیت فرزندش در این زمینه کمک می کند.
خانواده شرایطی را در خانه برای کودک ایجاد می کند که او را خوش بین یا بدبین می کند. اگر والدین گستاخ باشند، احتمالاً کودک نیز به همین شکل تربیت می شود. اگر والدین بدبین باشند، کودک این ویژگی را از آنها یاد می گیرد.
به همین ترتیب، انتقاد معلمان از کودکان می تواند کل زندگی آنها را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، وقتی معلمی از دانش آموزی به دلیل نمره پایین یا ضعف در یک مهارت انتقاد می کند، یا عدم موفقیت را به ناتوانی خود نسبت می دهد، آن دانش آموز عمیقاً شکست خود را درونی می کند. از سوی دیگر، اگر معلمی شکست دانش آموز خود را به عدم تمرکز یا تلاش نسبت دهد، آن فرد معتقد است که شکست او موقتی است و معتقد است که می تواند با تلاش بیشتر شرایط را تغییر دهد. روشی که معلم برای توضیح نقاط ضعف دانش‌آموز انتخاب می‌کند می‌تواند آنها را نسبت به آینده خود ناامید یا امیدوار کند.
آیا تا به حال احساس می کنید که زندگی از کنترل شما خارج است؟ احتمالا بله. گاهی اوقات احساس از دست دادن کنترل زندگی و احساس درماندگی می تواند به سرعت به بدبینی تبدیل شود. به همین دلیل بسیار مهم است که والدین فرزندان خود را به درستی راهنمایی کنند.
فرض کنید کودکی تلاش زیادی می کند تا از قطعات ساختمانی خانه خود یک سفینه فضایی بسازد، اما موفق نمی شود. او از این شکست خشمگین است. او اسباب بازی هایش را پرتاب می کند، گریه می کند یا حتی تصور می کند لگد شده است. در این مرحله شما به عنوان یک مادر به سراغ او می روید و سعی می کنید فرزندتان را آرام کنید. شما به او می گویید که او در کنار هم قرار دادن همه آن قطعات کار بزرگی انجام داده و اشکالی ندارد که شکست خورد. سپس از او بخواهید با کمک شما این کار را انجام دهد. متأسفانه نتیجه این امر این است که فرزند شما بیشتر از این شکست ناراحت می شود.
شما در این مورد سه اشتباه کرده اید. اولین اشتباه این است که شما این واقعیت را پنهان می کنید که ساخت سفینه فضایی برای یک کودک کوچک بسیار دشوار و غیرممکن است. می توانید به او بگویید که شاید وقتی بزرگتر شد بتواند این کار را انجام دهد.
اشتباه دوم این است که شما برای فرزندتان تصمیم می گیرید و سعی می کنید خودتان پروژه او را به پایان برسانید. این به کودک می آموزد که در مواجهه با یک موقعیت دشوار تسلیم شود و به دنبال کمک باشد. در نتیجه به جای اعتماد به نفس، درماندگی را به او یاد می دهید.
اشتباه سوم این است که دلیل شکست را توضیح نمی دهید و دلیلی برای آن ارائه نمی کنید. وقتی کودک خود را احمق می‌داند، تعریف و تمجید بدون مثال و دلیل باطل است و او را قانع نمی‌کند. راه درست این است که او را مجبور کنید شکست خود را بپذیرد و آن را چیزی موقتی، موقت و قابل تغییر بداند. نباید کاری کنید که فرزندتان به توانایی هایش شک کند و در درماندگی آموخته شده بیفتد.
به این ترتیب می توانیم به فرزندان خود احترام بگذاریم و به آنها کمک کنیم تا حس کنترل را در خود پرورش دهند. این به آنها انگیزه می دهد تا فعال تر باشند و از کارشان لذت بیشتری ببرند. همچنین با این کار می توانند با خوش بینی بیشتری با چالش ها روبرو شوند و از احساسات منفی درماندگی دوری کنند.
آموزش نامناسب عزت نفس می تواند عواقب بدی داشته باشد
در مدارس دولتی ایالات متحده، ما اغلب شاهد شعارهای انگیزشی مانند “من خوشحال می شوم”، “من یک نوع هستم” یا “من لبخند را بر لبان همه می آورم” می بینیم. سلیگمن این شعارها را خود بزرگ بینی آشکار می داند: «مردم فکر می کنند هر کاری که ما انجام می دهیم بر اساس عزت نفس است. بنابراین، اگر بتوانیم کاری کنیم که بچه‌ها احساس بهتری در مورد خودشان داشته باشند، و می‌توانیم این کار را در دوران پیش‌دبستانی انجام دهیم، آنها در انتخاب‌های خود بسیار عاقل‌تر خواهند بود. از یک طرف باعث می شود بچه ها فکر کنند منحصر به فرد هستند و از طرف دیگر باعث می شود این تعاریف نامعتبر را نادیده بگیرند و مسیر خودشان را طی کنند.
مدارس سیستم های رتبه بندی و مسابقات آکادمیک را برای محافظت از عزت نفس کودکان حذف می کنند. آنها اهداف آموزشی را پایین می آورند تا از افسردگی رقابتی جلوگیری کنند و دیگر تکالیف سنگین به کودکان نمی دهند. مردم بر این باورند که این روش ها می تواند از عزت نفس کودکان محافظت کند و از دیده نشدن شایستگی های کودک نسبت به دیگران جلوگیری کند. با وجود همه این تحولات، اما میزان افسردگی در افراد به ویژه جوانان افزایش یافته است.
افزایش شانس موفقیت کودکان با کاهش توقعات اجتماعی تنها باعث می شود که آنها معیارهای واقعی موفقیت فردی را درک نکنند. در واقع، بیشتر عزت نفس ما به نحوه عمل ما بستگی دارد، نه احساس ما. ما با یادگیری مهارت های جدید، پشتکار در برابر ناملایمات، رویارویی با چالش ها و یافتن راهی برای رهایی از کسالت و ناامیدی، عزت نفس به دست می آوریم.
صرفاً تشویق کودکان به داشتن احساس خوب بر توانایی ها و عزت نفس آنها تأثیر نمی گذارد. به دلیل همین رویکرد اشتباه است که آمار افسردگی به طور چشمگیری افزایش یافته است. ما از یک جامعه عملگرا به جامعه ای با احساس خوب پر از شعارهای توخالی و تاکید غیرواقعی بر شادی تغییر کرده ایم.
برای اینکه کودکان معنای واقعی خوب بودن را بفهمند، باید با دنیای واقعی تعامل داشته باشند و توسط اطرافیانشان شناسایی شوند. این آنها را به سطح مناسبی از عزت نفس هدایت می کند. اگر کودکان احساس بی ارزشی کنند، از خود متنفر باشند و عزت نفس نداشته باشند، تعامل با دنیای واقعی برایشان دشوار خواهد بود. وضعیت عاطفی آنها تنها در صورتی بهبود می یابد که تعاملات اجتماعی آنها بهبود یابد.
والدین باید روش هایی را به کودکان بیاموزند که به آنها کمک کند در جامعه عملکرد خوبی داشته باشند. چگونه یاد بگیرند، مهارت های خود را بهبود بخشند، از افراد بد دوری کنند و از خود مراقبت کنند. آنها باید بدبینی را به خوش بینی و درماندگی را به حس کنترل تبدیل کنند.
همچنین والدین نباید مدام جلوی بچه ها دعوا کنند. اگرچه کودکان می توانند از دیدن تعارضات واقعی تجربه کسب کنند، اما قرار گرفتن در معرض تعارض بیش از حد یا خیلی شدید می تواند به سلامت روان آنها آسیب برساند. بنابراین مهم است که والدین تا حد امکان از بحث و جدل پرهیز کنند. حتی اگر گاهی اوقات مجبور می شوند مشکلی را مطرح کنند، بهتر است سعی کنید آسیب آن را به حداقل برسانید. مثلا جلوی بچه ها با همسرتان درگیری فیزیکی نداشته باشید و توهین نکنید. یا بچه ها را مجبور به قضاوت در مورد درست یا غلط بودن رفتارشان نکنید و آنها را در بحث خود وارد نکنید. در این صورت کودکان می توانند روش صحیح برخورد با تعارضات را بیاموزند.
تا اینجا فهمیدیم که بچه ها یک لوح پاک می مانند. کیفیت زندگی آنها بیشتر تحت تأثیر عوامل خارجی مانند والدین و معلمان است تا ژنتیک. بنابراین، پرورش خوش‌بینی در کودکانمان از دوران کودکی ضروری است تا به آنها کمک کنیم تا حس کنترل بر موقعیت را در خود پرورش دهند. همچنین، آموزش نامناسب عزت نفس نتیجه معکوس خواهد داشت.
